Disprosyum (Dy), nadir toprak elementleri (NTE) arasında en kritik olanlardan biridir. Esas olarak yüksek performanslı kalıcı mıknatıslarda (NdFeB) kullanılması, Disprosyum'u elektrikli araç motorları, rüzgar türbinleri ve savunma sistemleri gibi stratejik teknolojiler için vazgeçilmez kılmaktadır. Bu elementin yüksek sıcaklıklarda mıknatısın koersivitesini (manyetikliğini kaybetmeye karşı direncini) artırma yeteneği, onu özellikle temiz enerji dönüşümünün kritik bir unsuru haline getirmiştir.
Ancak Disprosyum, küresel arzının coğrafi olarak yoğunlaşması ve toplam NTE cevheri içindeki düşük oranı nedeniyle, tedarik zinciri açısından en yüksek risk taşıyan hammaddelerden biri olarak kabul edilmektedir.
Disprosyum arz ve talep dengesi, basit bir matematiksel denklemden çok, karmaşık bir nadir toprak elementleri ekosisteminin sonucudur.
Motorlar ve Türbinler: Elektrikli araçlar (EV) ve açık deniz rüzgar türbinleri (offshore wind turbines) gibi temiz enerji teknolojilerinin hızla büyümesi, yüksek performanslı mıknatıslara olan talebi katlanarak artırmaktadır. Bu mıknatıslar, yüksek sıcaklıkta çalışmak zorundadır, bu da Disprosyum katkısını zorunlu kılar.
Projeksiyonlar: Çeşitli küresel raporlar, iklim hedeflerine ulaşma senaryolarında Disprosyum talebinin mevcut arzı aşacağını öngörmektedir.
Tedarik Monopolü: Disprosyumun madenciliği ve rafine edilmesi, büyük ölçüde tek bir coğrafi bölgede yoğunlaşmıştır (Çin). Bu durum, küresel tedarik zincirini jeopolitik risklere ve fiyat dalgalanmalarına karşı son derece savunmasız hale getirir.
Denge Problemi: Disprosyum, ana NTE cevherlerinde düşük oranda bulunur (genellikle yüzde 10'dan az). Bu, Disprosyum talebini karşılamak için çok daha bol olan diğer nadir toprak elementlerinin (Lantan, Seryum gibi) aşırı üretilmesi gerektiği anlamına gelir. Bu "denge problemi", hem ekonomik olarak verimsizliğe hem de gereksiz çevresel yüke yol açar.
Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) gibi büyük ekonomiler, Disprosyum'u yüksek tedarik riski ve yüksek ekonomik önem taşıyan kritik hammadde olarak sınıflandırmıştır. Başlıca tedarik riskleri şunlardır:
Fiyat Volatilitesi: Tedarikteki en ufak bir aksama veya politik bir karar, 2011'de görüldüğü gibi, Disprosyum fiyatlarında aşırı ve hızlı artışlara neden olabilir. Bu durum, teknoloji üreticileri için maliyet öngörülebilirliğini yok eder.
Jeopolitik Hassasiyet: Arzın tek bir ülkeye bağımlı olması, ihracat tarifeleri, kotalar veya ticari kısıtlamalar yoluyla küresel endüstrileri etkileme potansiyeli taşır.
Çevresel ve Sürdürülebilirlik Sorunları: Disprosyumun çıkarılması ve saflaştırılması, çevresel açıdan zorlu ve atık yoğun süreçlerdir. Gelişmiş ülkeler, sorumlu ve sürdürülebilir kaynak kullanımını giderek daha fazla talep etmektedir.
Tedarik riskini azaltmak ve Disprosyum arz-talep dengesini sağlamak için uluslararası alanda üç ana strateji benimsenmektedir:
Malzeme İkamesi (Substitution): Disprosyum içeriğini azaltan veya tamamen ortadan kaldıran yeni mıknatıs teknolojilerinin (örneğin Disprosyumsuz veya daha az Disprosyumlu NdFeB) geliştirilmesi.
Geri Dönüşüm: Elektrikli araçlar ve rüzgar türbinleri gibi kullanım ömrü sonuna gelmiş ürünlerden Disprosyumun etkin bir şekilde geri kazanılması için ileri hidro-metalurjik ve piro-metalurjik süreçlerin ticarileştirilmesi.
Tedarik Zinciri Çeşitlendirmesi: Yeni Disprosyum kaynaklarının (ABD, Avustralya, Avrupa'daki rezervler) keşfi ve geliştirilmesi için küresel yatırımların artırılması.
