Nanoteknoloji, malzemelere kazandırdığı olağanüstü özelliklerle endüstrinin birçok alanında devrim yaratıyor. Bu devrimin merkezinde ise genellikle nano boyuttaki metal oksit tozları (TiO², ZnO, Al²O³, SiOx vb.) yer alıyor. Ancak bu malzemelerin sunduğu büyük potansiyel, beraberinde ciddi sorumlulukları ve riskleri de getirir. Unutmayın, bir malzemenin nano boyuttaki davranışı, aynı malzemenin daha büyük boyutlardaki davranışından tamamen farklı olabilir.
Nano oksit tozları, hafiflikleri nedeniyle havada saatlerce asılı kalabilir ve solunum yoluyla kolayca vücuda alınabilirler. Bu nedenle onlarla çalışmak, standart bir kimyasal tozla çalışmaktan çok daha fazla özen ve katı güvenlik protokolleri gerektirir.
Bu rehber, nano oksit tozlarıyla çalışırken hem kendi sağlığınızı hem de çevrenizdekilerin güvenliğini sağlamak için izlemeniz gereken adım adım prosedürleri içermektedir.
Altın Kural: Eğer bir nanomateryalin potansiyel risklerinden ve toksisitesinden tam olarak emin değilseniz, her zaman en yüksek risk kategorisindeymiş gibi davranın ve en üst düzey önlemleri alın.
En kritik aşama, toza dokunmadan önceki hazırlık aşamasıdır. İyi bir planlama, kazaların %90'ını önler.
1. Bilgi Güçtür: Malzeme Güvenlik Bilgi Formu'nu (GBF / MSDS) Okuyun Her kimyasalın olduğu gibi, elinizdeki nano oksidin de bir kimlik kartı vardır.
Fiziksel ve Kimyasal Özellikler: Partikül boyutu, yüzey alanı, reaktivitesi nedir?
Sağlık Üzerindeki Etkileri: Solunması, yutulması veya cilde temas etmesi durumunda ne gibi riskler barındırır?
Güvenli Elleçleme ve Depolama Koşulları: Hangi koşullarda saklanmalı?
İlk Yardım Önlemleri: Acil bir durumda ne yapılmalı?
2. Kalkanlarınızı Kuşanın: Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) Standart laboratuvar önlemleri burada yetersiz kalır. Nano partiküllere karşı koruma sağlamalısınız.
Solunum Koruması (EN ÖNEMLİSİ): Standart cerrahi maskeler kesinlikle yetersizdir. Minimum FFP3 standartlarında, yüze tam oturan bir solunum maskesi kullanılmalıdır.
Göz Koruması: Kenarları kapalı, buğulanmaz güvenlik gözlükleri.
El Koruması: Nitril eldivenler tercih edilmelidir. Hassas işlemlerde veya dökülme riskine karşı çift kat eldiven giymek en iyi pratiktir.
Vücut Koruması: Üzerinize partikül yapışmasını önleyen, önü kapalı, uzun kollu laboratuvar önlüğü veya tek kullanımlık tulum.
3. Kontrol Altındaki Alan: Çalışma Ortamını Hazırlayın Nano oksit tozlarının havaya karışmasını (aerosolizasyon) önlemek birincil hedefiniz olmalıdır.
Çeker Ocak veya Eldivenli Kabin (Glove Box): Tüm tartım, aktarma ve karıştırma işlemleri, mutlaka çalışır durumda ve sertifikalı bir çeker ocak (fume hood) veya daha iyisi, kapalı bir sistem olan eldivenli kabin içinde yapılmalıdır. Bu, havaya dağılan partiküllerin doğrudan solunmasını engeller.
Temiz ve Düzenli Yüzeyler: Çalışma alanını gereksiz malzemelerden arındırın. Bu, olası bir dökülme sonrası temizliği kolaylaştırır.
Dökülme Kiti: Acil durumlar için HEPA filtreli bir vakum, ıslak mendiller ve atık torbası içeren bir dökülme kiti elinizin altında bulunsun.
Hazırlıklar tamamsa, şimdi en yüksek dikkatle çalışma zamanı.
1. Tartım ve Aktarma:
Tozun havada uçuşmasını önlemek için tüm hareketleriniz yavaş ve kontrollü olmalı.
Mümkünse anti-statik tartım kapları kullanın. Statik elektrik, tozların sıçramasına neden olabilir.
Tozu bir kaptan diğerine aktarırken, kapları birbirine mümkün olduğunca yakın tutun ve yavaşça dökün.
2. Dispersiyon (Sıvı İçinde Dağıtma):
Bu, en yaygın işlemlerden biridir. Tozu doğrudan kuru olarak değil, az miktarda çözücü ile bir pasta haline getirdikten sonra ana çözücüye eklemek, tozumanın önüne geçer.
Ultrasonik banyo veya proplu sonikatör kullanıyorsanız, kabın ağzını mutlaka parafilm veya kapak ile kapatın. Sonikasyon işlemi, sıvı damlacıklarıyla birlikte nano partikülleri de havaya fırlatabilir.
İşiniz bittiğinde güvenlik prosedürleri bitmiş sayılmaz.
1. Yüzey Temizliği:
KESİNLİKLE KURU SÜPÜRME VEYA BASINÇLI HAVA KULLANMAYIN! Bu, partikülleri tekrar havaya karıştırmanın en kötü yoludur.
Yüzeyleri, ıslak ve tek kullanımlık bir bez veya mendil ile dikkatlice silin.
En güvenli yöntem, HEPA filtreli özel bir vakum süpürgesi kullanmaktır.
2. Atıkların Bertarafı:
Nano oksit tozları ve onlarla kirlenmiş tüm malzemeler (eldivenler, mendiller, tartım kapları vb.) tehlikeli atık olarak kabul edilir.
Bu atıkları, ağzı sıkıca kapanan, sızdırmaz ve üzerinde "Nanomalzeme Atığı" yazan, açıkça etiketlenmiş bir atık torbası veya kabında biriktirin.
Atıkları, kurumunuzun tehlikeli atık yönetimi prosedürlerine uygun olarak bertaraf edin.
3. Depolama:
Kullanmadığınız nano oksit tozlarını, orijinal kaplarında, ağızları sıkıca kapalı, etiketli ve serin, kuru bir yerde saklayın.
Sonuç
Nano oksit tozlarıyla çalışmak, büyük bir dikkat ve disiplin gerektiren ciddi bir iştir. Bu adımlar sıkıcı veya zaman alıcı görünebilir, ancak sağlığınız ve bilimsel çalışmanızın güvenilirliği için pazarlık konusu olamazlar. Unutmayın, en iyi deney, güvenli bir şekilde tamamlanan deneydir.
